“زخم بستر” همان زخم فشاری pressure sore یا بدسور Bedsore می باشد. در پی فشار ممتد در مدت زمان طولانی ضایعه ای در پوست و بافت های زیر پوستی، ایجاد می شود که به آن زخم بستر می گویند.
این عارضه برای افرادی به وجود می آید که توانایی ایجاد تغییر، در وضعیت خود، در بستر را ندارند و مجبور به قرارگیری در یک وضعیت ثابت، به مدت طولانی می باشند.
بدسور، معمولاً در مناطقی که پوست روی یک برجستگی استخوانی واقع شده است و بین استخوان و پوست، هیچ عضله ای وجود ندارد، ایجاد می گردد. این زخم معمولاً در مناطقی از بدن مانند: پاشنه و بین باسن ها ایجاد می گردد. زخم بستر معمولاً به سرعت در بدن ایجاد می شود، اما متاسفانه، درمان آن سخت است.
در این مقاله به شناخت، مراحل ایجاد و درمان زخم بستر می پردازیم.
زخم بستر چیست؟
در برخی بیماران، به دلایل مختلف در اثر ایجاد فشار و یا فشار همراه با خراشیدگی و سایش در مدت زمان طولانی، در یک یا چند نقطه از بدن، آسیب به پوست و ماهیچه وارد می شود و این آسیب زمینه ای برای ایجاد زخم بستر می شود. این زخم معمولاً در قسمت هایی از بدن، که بافت داخلی بین فشار استخوان و پوست محصور شده باشد، ایجاد می گردد.
علت ایجاد این عارضه، فشاری است که استخوان ها در آن قسمت بدن، به رگ ها و مویرگ هایی وارد می‌کنند، که وظیفه ی آنها خونرسانیبه بافت و پوست می باشد. این فشار باعث می شود که جریان خون در این قسمت محدود شود و به سلول های پوست و بافت های بدن آسیب وارد شود و حتی در برخی موارد باعث مرگ سلول ها نیز می شود. از سوی دیگر، عدم وجود چربی کافی برای محافظت از پوست در این قسمت ها، از علل به وجود آمدن زخم بستر است.
زخم بستر در چه افرادی بیشتر دیده می شود؟
زمانی که انسان سالم خوابیده است و یا مدت طولانی دراز کشیده باشد، به صورت غیر ارادی تغییر وضعیت می دهد، این تغییر وضعیت باعث می‌شود که خون، در قسمتهای مختلف بدن جریان پیدا کند و با این عمل، از آسیب بافت داخلی جلوگیری می شود، اما فردی که بیمار است، نمی‌تواند در زمانهای مختلف وضعیت خود را تغییر دهد و به مدت طولانی در یک وضعیت ثابت قرار دارد، سلولهای پوست و بافت می میرند و زخم بستر ایجاد می گردد.
از دیگر علل ایجاد آن، کشیده شدن بیمار توسط فرد مراقب به روی بستر یا ملحفه می‌باشد و در صورت مرطوب بودن، اصطکاک بیشتری بین پوست و سطح ایجاد شده و موجب آسیب به پوست می شود.
در برخی موارد نیز به علت عدم قرار گیری بیمار در وضعیت مناسب این عارضه پدید می آید، مثلاً زمانی که پشتی تخت که در زیر سر بیمار قرار دارد بالاتر از بدن او باشد، سبب سرخوردن بیمار می شود، که در این هنگام پوست زیر باسن به علت اصطکاک با ملحفه، ثابت می ماند، اما استخوان خاجی و دنبالچه فرد، به علت وزن به سمت پایین حرکت می‌کند و این عمل، باعث کشیده شدن عروق زیر پوستی شده و خون رسانی به پوست را مختل می کنند.
به طور کلی در افرادی که قادر به تغییر وضعیت خود نیستند و نمی توانند زیاد حرکت کنند، این عارضه به وجود می‌آید. مثلاً در افراد ضعیف یا سالمندی که قادر به حرکت نیستند و یا افرادی که به مدت طولانی از صندلی چرخ دار استفاده می کنند و همچنین افرادی که دارای اختلال حرکتی هستند و توانایی جابجایی را ندارند، مانند افرادی که فلج هستند، یا در هنگامی که فرد بیمار است و یا آسیبی به او وارد شده که مجبور است زمان زیادی دراز بکشد و به علت درد زیاد توانایی جابه جایی ندارد، این عارضه به وجود می‌آید، همچنین افرادی که در حالت کما هستند و یا احساس درد در آن ها کاهش یافته نیز، مستعد این بیماری هستند. بیماری زخم بستر عارضه ی مهم و شناخته شده در موارد شکستگی در برخی نقاط بدن می باشد.
عوامل بروز زخم بستر
یکی از مهمترین عواملی که در این بیماری نقش بسیاری دارد، سن افراد می باشد. در افراد سالمند پوست نازک تر، ظریف تر، با کشش کمتر، خشکی بیشتر و آسیب‌پذیرتر نسبت به افراد جوان می باشد. همچنین در این افراد، قدرت ترمیم و تکثیر پوست نیز کاهش می یابد. از این رو، این افراد خیلی بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند، از دیگر عوامل اثر گذار بر این بیماری، کاهش حس لامسه می باشد. در برخی افراد به سبب آسیب به نخاع و یا دستگاه های عصبی و سایر بیماری ها حس لامسه و حس درد در آنها کاهش می یابد که سبب می شود، این افراد از تشکیل زخم بستر در بدن خود بی اطلاع بمانند و این بیماری در بدنشان گسترده تر می گردد.
یکی دیگر از عوامل کاهش وزن می باشد، در بیمارانی که دارای بیماری مزمن و طولانی مدت هستند، کاهش وزن شدید اتفاق می افتد که این کاهش وزن، سبب کاهش عضله و چربی در زیر پوست می گردد و به علت از بین رفتن بالشتک نرمی که این بافت ها در زیر پوست ایجاد می‌کردند و اکنون به علت کاهش وزن این بالشتک ها از بین رفته اند، به همین دلیل فشار بر روی پوست زیاد شده و پوست زخم می شود. از دیگر عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به این بیماری، تغذیه افراد می باشد. کاهش دریافت کالری، پروتئین، ویتامین، مواد معدنی و آب، سلامتی پوست را کاهش می دهد و درصد ابتلا به زخم بستر را بالا می برد.
عدم کنترل ادرار در افراد نیز، موجب مرطوب شدن پوست شده و درصد ابتلا را بالاتر خواهد برد. همچنین آلوده شدن پوست به باکتری های مدفوع نیز زمینهایی برای عفونی شدن زخم، محسوب می گردد. در افرادی که پوستشان به علت تعریق بالا مرطوب است و یا افرادی که پوست خیلی خشک دارند، احتمال تشکیل زخم بستر به سبب اصطکاک بیشتر پوست با پارچه ملحفه، بالاتر می رود. از دیگر عوامل اثرگذار می توان به بیمارانی که دارای بیماریهای گردش خون مثل دیابت هستند، اشاره نمود. در این افراد به علت عدم تغذیه صحیح پوست، زخم بستر بیشتر ایجاد می گردد. در افراد سیگاری نیز، جریان خون در پوست کمتر شده و اکسیژن خون نیز کاهش می یابد. این افراد بیشتر مستعد این بیماری هستند و روند بهبود نیز در این افراد کندتر انجام می گیرد. افرادی که اختلال حواس دارند نیز به علت بیماری و همچنین مصرف دارو، میزان تحرک آنها در بستر نسبت به سایر افراد کمتر است.اینان در صورت ابتلا دیرتر متوجه بروز این بیماری می شوند. حرکت غیر ارادی عضلات یا اسپاسم نیز در برخی موارد باعث سایش بیشتر پوست و سطح بستر شده و احتمال ابتلا را افزایش می دهد.
مراحل تشکیل زخم بستر و علائم آن
ایجاد زخم بستر در چهار مرحله صورت می گیرد، که در ابتدا و مراحل اولیه میزان آن کمتر بوده و به مراتب در مراحل بعدی شدیدتر می شود.
- در مرحله اول بیماری، عوارض آن بسیار کم است و با مدتی مراقبت بهبود می یابد. در این هنگام پوست سالم است و ممکن است تنها دردناک، سفت و نرم تر از حالت معمول می باشد.
- در مرحله دوم یک زخم روی پوست ایجاد می گردد، که به رنگ صورتی یا قرمز است و به علت باز شدن آن احتمال عفونی شدن نیز وجود دارد. همچنین ممکن است در محل مربوطه تاول تشکیل شود، به همین دلیل مدت زمان بهبود زخم نیز، افزایش می یابد.
- در مرحله سوم زخم گودتر می شود و در این حالت چربی زیر پوست نیز دیده می شود و معمولاً بافت ته زخم هم بافت مرده ی زرد رنگی می باشد.
- در مرحله چهارم یا مرحله آخر عضله تاندون و یا استخوان فرد بیمار نیز درگیر شده و بافت کف زخم، مرده و خشکیده است. در این زمان وسعت آن نیز افزایش یافته و حتی به زیر پوستی که ظاهر سالمی دارد هم گسترش یافته است. در مرحله سوم و چهارم سیر بیماری و بهبود آن بسیار طولانی تر می شود و حتی ممکن است جان بیمار نیز به خطر بیفتد و اینگونه زخم بستر باعث مرگ انسان می شود.
محل ایجاد زخم بستر
زخم بستر در قسمت های مختلف بدن ایجاد می شود که محل ایجاد آن، کاملاً به حالت قرارگیری فرد بیمار در مدت زمان طولانی بستگی دارد.
در این قسمت حالت های مختلف قرارگیری بیمار و نواحی که زخم ایجاد می شود را بررسی می نماییم.
- 1- افرادی که مدت طولانی در بستر به حالت درازکش به پشت هستند، در این افراد زخم بستر بیشتر در نواحی
- 1- پشت سر 2- پشت استخوانهای کتف 3-پشت باسن پشت استخوان خاجی بین دو برجستگی باسن تشکیل می گردد.
- 2- در افرادی که در بستر، به حالت درازکش به روی شانه هستند، زخم بستر بیشتر در نواحی:
- ۱- کناره های سر ۲- گوشه ی لاله گوش ۳- روی برجستگی کناری لگن ۴- روی برجستگی کناری زانو ۵- روی پوست قوزک خارجی ایجاد می گردد.
- 3- در افرادی که مدت زمان طولانی بدون تغییر وضعیت، از صندلی ثابت یا ویلچر استفاده می کنند، زخم بستر بیشتر در نواحی:
- ۱- پشت استخوان خاجی بین دو برجستگی باسن یا روی برجستگی باسن ۲- پشت استخوان های کتف و یا ستون مهره 3- پوست روی ساعد یا ران در محل تکیه گاه ایجاد می گردد.
پیشگیری زخم بستر بهتر از درمان
در صورت ایجاد زخم بستر و بعد از گذشت مدتی از این بیماری، عوارضی در افراد مبتلا شده، ایجاد می گردد که در این مقاله به چند مورد از مهمترین آنها اشاره می نماییم.
۱- عفونت پوست وقتی پوست زخم می شود، به علت رشد میکروب ها بعد از مدتی زخم، عفونی می شود. در این حالت ترشحاتی از زخم خارج شده و همچنین زخم بدبو نیز می گردد.
2- در پی عفونت پوست در و در صورت عدم کنترل عفونت به استخوان و یا مفصل زیرین آن گسترش می یابد و باعث عفونی شدن مفاصل نیز می شود و همچنین باکتری هایی که در محل زخم، رشد و تکثیر می شوند نیز، می توانند وارد جریان خون شده و باعث عفونت در کل بدن بیمار می گردند و ممکن است مرگ بیمار را در پی داشته باشد.
3- اگر زخم در مدت طولانی بهبود پیدا نکند ممکن است در آن محل نوعی سرطان پوست نیز ایجاد شود.
“درمان زخم بستر”
در صورتیکه بیماری در مراحل نخست ۱ و ۲ باشد، با مراقبت و رعایت یکسری از نکات می توان بیماری را به راحتی کنترل کرد و بیمار در عرض چند هفته بهبود می یابد؛ اما در صورتیکه بیمار در مرحله ۳ و ۴ باشد، روند بهبود بسیار کندتر و مشکل تر است و حتی ممکن است بیماری در این مراحل منجر به مرگ بیمار شود.
اولین اقدامی که در درمان زخم بستر باید انجام دهیم، از بین بردن فشاری است، که باعث تشکیل این عارضه شده است. در راستای انجام این عمل، اقداماتی نیز صورت می گیرد از جمله اقداماتی که در این زمینه می توان انجام داد، مواردی چون جابجایی پی در پی بیمار می باشد. در این شرایط بیمار باید در فواصل زمانی کوتاه تغییر حالت داشته باشد، مثلاً در افرادی که روی صندلی چرخدار می نشینند، هر ۱۵ دقیقه و در افراد خوابیده هر یک ساعت یکبار باید وضعیت قرارگیری شان در حالت نشسته یا خوابیده توسط مراقب آنها تغییر کند.
در این وضعیت شخص مراقب، برای جابجایی بیمار به او کمک می کند. همچنین استفاده از لوازم جانبی مثل بالشتک کمک می کند تا بیمار در وضعیتی قرار گیرد که فشار کمتری به محل زخم وارد شود. در این موارد از بالشتک های هوا و یا بالشتک آب برای کم کردن فشار به نواحی که تحت فشار هستند، استفاده می شود.
خارج کردن بافت آسیب دیده محل زخم نیز، می تواند به سرعت بهبود بیمار کمک کند، برای خارج کردن بافت آسیب دیده از روش هایی چون جراحی و خارج کردن بافت استفاده می شود.
وسایل شستشو دهنده ی تحت فشار یا استفاده از پانسمان خاص و یا هر روشی که باعث کنده شدن بافت مرده، از پوست می شود. از دیگر روش هایی که برای خارج کردن بافت مورد استفاده می شود، می توان به استفاده از موادی که بافت مرده در آنها حل می شود؛ اشاره نمود.
همچنین با اقداماتی چون پانسمان به موقع و مرتب و تمیز کردن زخم از آلودگی و عفونت جلوگیری می شود.
مصرف ویتامین سی و روی، به سرعت بهبود زخم کمک می کند. از داروهای مسکن نیز برای کاهش درد بیمار استفاده می‌شود و در صورت بروز عفونت از آنتی بیوتیک برای این بیماری، تجویز می گردد.
پماد زخم بستر
پیشگیری از زخم بستر
همانطور که می دانیم پیشگیری از ایجاد زخم بستر بسیار راحت تر کم هزینه تر و موثر تر از درمان این بیماری می باشد موثرترین روش نیز در پیشگیری از ایجاد زخم بستر جابجایی و تغییر در وضعیت بیمار است که باید به صورت مرتب انجام شود.
در هنگام تغییر وضعیت بیمار نیز باید به این نکته توجه کنیم که کشش و آسیب به پوست بیمار وارد نشود و وضعیت بیمار را طوری تنظیم کنیم که فشار در قسمت هایی که بیشتر مستعد ایجاد زخم هستند کاهش یابد. پوست نواحی که در معرض خطر این بیماری هستند نیز باید مرتباً تمیز و کنترل شود تا هیچ گونه زخم ایجاد نگردد و در صورت ایجاد زخم با مراقبت های بیشتر و درمان به موقع به سرعت بهبود یابد در مواردی که بیمار قادر به ایجاد تغییر در وضعیت خوابیده خود ندارد استفاده از تشکهای مخصوص خیلی می تواند موثر واقع شود مکانیسم این تشک ها به گونه ای است بدون تغییر وضعیت بیمار در نقاط مختلف تشک هوا در حال چرخش است وبا این کار از ایجاد فشار در نقاطی که تحت فشار هستند کاسته می شود و از ایجاد زخم جلوگیری می شود. تغذیه بیمار نیز نقش بسزایی در پیشگیری از این بیماری دارد با مصرف کالری آب مواد معدنی و ویتامین و پروتئین کافی میتوان درصد ابتلا به این بیماری را در افراد مستعد به زخم بستر کاهش داد.
در ارتباط باشید